Giữa vùng biển đảo bao la, nơi có những bãi cát mịn trải dài và hệ sinh thái đa dạng, ẩn chứa một loại đặc sản quý hiếm, làm nên hương vị độc đáo cho nền ẩm thực Việt Nam: Sá Sùng. Và từ Sá Sùng, qua bàn tay tài hoa của người dân Vân Đồn, một sản phẩm OCOP độc đáo đã ra đời, mang tên Nước mắm Sá Sùng Vân Đồn – một loại nước mắm không chỉ thơm ngon mà còn chứa đựng cả câu chuyện văn hóa và giá trị dinh dưỡng đặc biệt.
Sá Sùng – “Vàng ròng” của biển cả và bí mật tạo nên sự khác biệt
Để hiểu rõ sự đặc biệt của nước mắm Sá Sùng, trước tiên chúng ta cần tìm hiểu về nguyên liệu chính – Sá Sùng. Sá Sùng, hay còn gọi là sâu cát, giun biển, có tên khoa học là Sipunculus nudus. Đây là một loài thân mềm không xương sống, sinh sống ở các bãi cát ven biển, nơi thủy triều lên xuống hàng ngày. Vân Đồn, với đặc trưng địa lý và sinh thái riêng biệt, được xem là một trong những “thủ phủ” Sá Sùng chất lượng cao của Việt Nam.
Sá Sùng Vân Đồn nổi tiếng với kích thước lớn, thịt dày và hương vị ngọt đậm đà tự nhiên. Để khai thác được Sá Sùng, người dân phải lặn lội, đào bới trên những bãi cát vào thời điểm thủy triều rút. Công việc này đòi hỏi sự tỉ mỉ, cần cù và kinh nghiệm, bởi Sá Sùng thường ẩn mình sâu dưới lớp cát và di chuyển rất nhanh. Sá Sùng tươi có giá trị kinh tế cao, được chế biến thành nhiều món ăn đặc sản và đặc biệt, là nguyên liệu quý để làm nên nước mắm Sá Sùng trứ danh.
Quy trình chế biến “khác thường” và sự kiên nhẫn tạo nên “giọt vàng”
Khác với các loại nước mắm truyền thống khác thường được làm từ cá, nước mắm Sá Sùng Vân Đồn lại được chế biến từ chính con Sá Sùng tươi ngon. Đây chính là yếu tố then chốt tạo nên sự khác biệt và giá trị độc đáo của sản phẩm. Quy trình chế biến nước mắm Sá Sùng vô cùng công phu, tỉ mỉ và đòi hỏi sự kiên nhẫn, kéo dài trong khoảng 24 tháng, thậm chí lâu hơn.
Các công đoạn chính trong quy trình chế biến nước mắm Sá Sùng:
- Chọn lựa và sơ chế Sá Sùng: Sá Sùng tươi sau khi được đánh bắt sẽ được lựa chọn kỹ càng, chỉ giữ lại những con to, khỏe mạnh. Sau đó, Sá Sùng được làm sạch cát, loại bỏ nội tạng và rửa sạch nhiều lần bằng nước biển. Đây là công đoạn quan trọng để đảm bảo nước mắm không bị tanh và có hương vị thơm ngon đặc trưng.
- Ướp muối: Sá Sùng sau khi sơ chế sẽ được ướp muối theo tỷ lệ nhất định. Tỷ lệ muối và thời gian ướp là bí quyết riêng của từng nhà sản xuất, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hương vị của nước mắm. Quá trình ướp muối giúp Sá Sùng lên men tự nhiên, tạo ra các enzyme và acid amin quan trọng.
- Ủ chượp: Sá Sùng đã ướp muối được cho vào thùng gỗ hoặc chum sành để ủ chượp. Quá trình ủ chượp diễn ra hoàn toàn tự nhiên, dưới tác động của ánh nắng mặt trời và thời gian. Trong suốt quá trình này, người làm mắm phải thường xuyên theo dõi, đảo khuấy để đảm bảo quá trình lên men diễn ra đều và tốt nhất. Thời gian ủ chượp thường kéo dài từ 18 đến 24 tháng, thậm chí có những loại nước mắm Sá Sùng “lão hạng” được ủ đến 36 tháng.
- Kéo rút và lọc: Sau thời gian ủ chượp đủ, nước mắm Sá Sùng được kéo rút (lấy nước cốt đầu tiên) và lọc kỹ càng để loại bỏ cặn bã, tạp chất. Nước mắm cốt đầu tiên này là loại nước mắm ngon và quý giá nhất, có hương vị đậm đà và tinh túy nhất.
- Phơi nắng và hoàn thiện: Nước mắm cốt đầu tiên sau khi lọc tiếp tục được phơi nắng để tăng thêm hương vị và màu sắc. Sau đó, nước mắm được kiểm tra chất lượng, đóng chai và dán nhãn mác, sẵn sàng đến tay người tiêu dùng.
Hương vị độc đáo và giá trị dinh dưỡng vượt trội
Nước mắm Sá Sùng Vân Đồn chinh phục người thưởng thức không chỉ bởi quy trình chế biến công phu mà còn bởi hương vị và giá trị dinh dưỡng đặc biệt.
- Về màu sắc: Nước mắm Sá Sùng có màu vàng cánh gián óng ánh, sánh đặc như mật ong, rất hấp dẫn và bắt mắt.
- Về hương thơm: Khác với mùi nồng đặc trưng của nước mắm cá, nước mắm Sá Sùng có mùi thơm bùi dịu nhẹ, thoang thoảng hương vị biển cả, rất dễ chịu và kích thích vị giác.
- Về hương vị: Khi nếm thử, nước mắm Sá Sùng mang đến vị ngọt thanh tự nhiên của đạm, vị đậm đà hài hòa, hậu vị ngọt dịu kéo dài. Vị ngọt này hoàn toàn tự nhiên, được tạo ra từ quá trình lên men Sá Sùng, không hề có vị chát hay gắt như các loại nước mắm pha tạp.
- Giá trị dinh dưỡng: Sá Sùng vốn là một loại hải sản giàu dinh dưỡng. Nước mắm Sá Sùng cũng thừa hưởng những giá trị này, chứa nhiều protein, khoáng chất (như canxi, sắt, kẽm, magie) và đặc biệt là acid amin thiết yếu. Các acid amin này không chỉ tốt cho sức khỏe mà còn góp phần tạo nên hương vị umami đặc trưng của nước mắm Sá Sùng.
Sản phẩm OCOP Quảng Ninh và niềm tự hào địa phương
Nước mắm Sá Sùng Vân Đồn không chỉ là một sản phẩm ẩm thực mà còn là một sản phẩm OCOP tiêu biểu của tỉnh Quảng Ninh. Sản phẩm đã được công nhận và đánh giá cao trong chương trình “Mỗi xã phường một sản phẩm” (OCOP), góp phần nâng cao giá trị nông sản địa phương, phát triển kinh tế nông thôn và quảng bá hình ảnh du lịch Quảng Ninh.
Việc đạt chứng nhận OCOP khẳng định chất lượng, nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và quy trình sản xuất đảm bảo của nước mắm Sá Sùng Vân Đồn. Đây là một dấu hiệu uy tín, giúp người tiêu dùng yên tâm lựa chọn và thưởng thức sản phẩm đặc biệt này.
Thưởng thức nước mắm Sá Sùng như thế nào?
Nước mắm Sá Sùng Vân Đồn là một loại gia vị đa năng, có thể sử dụng trong nhiều món ăn khác nhau:
- Chấm trực tiếp: Nước mắm Sá Sùng ngon nhất khi được dùng để chấm trực tiếp các món luộc, hấp, nướng, đặc biệt là hải sản tươi sống. Chỉ cần một chén nước mắm Sá Sùng nguyên chất, thêm chút ớt tươi, bạn đã có một loại nước chấm tuyệt hảo, làm tăng thêm hương vị cho món ăn.
- Gia vị ướp: Nước mắm Sá Sùng cũng có thể được sử dụng để ướp các loại thịt, cá trước khi chế biến, giúp món ăn thêm đậm đà và thơm ngon.
- Nêm nếm: Một vài giọt nước mắm Sá Sùng vào các món canh, xào, kho sẽ giúp món ăn thêm tròn vị và hấp dẫn hơn.
Nước mắm Sá Sùng Vân Đồn không chỉ là một loại nước mắm thông thường mà còn là một sản phẩm văn hóa, một đặc sản quý giá của vùng đất Quảng Ninh. Từ nguyên liệu Sá Sùng độc đáo, quy trình chế biến công phu đến hương vị và giá trị dinh dưỡng vượt trội, tất cả đã tạo nên một “viên ngọc ẩm thực” độc đáo và đáng tự hào.
Nếu có dịp đến Quảng Ninh, đừng quên tìm mua và thưởng thức Nước mắm Sá Sùng Vân Đồn để cảm nhận trọn vẹn tinh túy biển cả và sự tài hoa của người dân nơi đây. Đây chắc chắn sẽ là một trải nghiệm ẩm thực khó quên và một món quà ý nghĩa để bạn dành tặng người thân, bạn bè.