Trước tốc độ phát triển như vũ bão của thương mại điện tử (TMĐT), việc nâng cấp khung pháp lý từ Nghị định lên Luật chuyên ngành đã trở thành yêu cầu cấp thiết. Bộ Công Thương vừa công bố dự thảo Luật TMĐT với 5 chính sách nền tảng, hướng tới xây dựng hành lang pháp lý vững chắc cho nền kinh tế số.
1. Từ Nghị Định Đến Luật: Nâng Tầm Pháp Lý Cho Kỷ Nguyên Số
Hai văn bản hiện hành – Nghị định 52/2013 và Nghị định 85/2021 – đang bộc lộ nhiều hạn chế trước sự đa dạng của các mô hình kinh doanh mới như livestream bán hàng, thương mại xã hội (social commerce). Ông Nguyễn Minh Đức, Vụ trưởng Vụ TMĐT, nhấn mạnh: “Khung pháp lý cấp Luật sẽ giải quyết bài toán chồng chéo giữa các quy định, đồng thời tạo cơ sở vững chắc để xử lý các tranh chấp xuyên biên giới”.
2. Bài Học Từ Bản Đồ Pháp Lý Toàn Cầu
Việt Nam không đơn độc trong hành trình hoàn thiện khung pháp lý TMĐT. Theo nghiên cứu của Bộ Công Thương:
- Châu Á: 72% quốc gia đã ban hành Luật TMĐT riêng (Trung Quốc, Campuchia, Philippines)
- EU: Áp dụng cơ chế “luật kép” gồm Chỉ thị TMĐT 2000 và Đạo luật Thị trường Kỹ thuật số (DMA) 2022
- Xu hướng mới: Nhật Bản, Hàn Quốc lồng ghép bảo vệ người tiêu dùng vào luật chuyên ngành, như Luật Bảo vệ Người mua sắm trực tuyến của Hàn Quốc (2023)
3. 5 Trụ Cột Chính Sách Đột Phá
Dự thảo Luật TMĐT tập trung vào 5 trụ cột chính:
a. Chuẩn Hóa Khái Niệm Nền Tảng Số
- Định nghĩa rõ ràng về marketplace, social commerce, nền tảng trung gian
- Phân loại doanh nghiệp TMĐT nội địa và xuyên biên giới
b. Xác Lập Quy Tắc Ứng Xử Đa Chủ Thể
- Quy định trách nhiệm pháp lý cho 4 nhóm: người bán, nền tảng, nhà cung cấp dịch vụ logistics, tổ chức thanh toán
- Thiết lập cơ chế “cửa sau pháp lý” cho cơ quan quản lý truy xuất dữ liệu gian lận
c. An Ninh Mạng & Bảo Mật Giao Dịch
- Bắt buộc mã hóa dữ liệu thanh toán
- Xây dựng tiêu chuẩn chứng thực hợp đồng điện tử quốc gia
d. Thúc Đẩy TMĐT Xanh
- Khuyến khích sử dụng bao bì tái chế
- Xây dựng chỉ số carbon cho các nền tảng giao hàng
e. Hài Hòa Với Hệ Thống Luật Hiện Hành
- Kết nối với Luật Bảo vệ Người tiêu dùng 2023 về xử lý tranh chấp
- Đồng bộ với Luật An ninh Mạng trong quản lý dữ liệu
4. Cân Bằng Giữa Bảo Vệ & Phát Triển
Dự luật đưa ra cơ chế “3 lớp bảo vệ”:
- Lớp 1: Nền tảng tự kiểm duyệt thông qua AI
- Lớp 2: Cơ quan quản lý giám sát theo thời gian thực
- Lớp 3: Hệ thống khiếu nại đa kênh cho người tiêu dùng
Theo bà Lê Thị Lan Anh – Chuyên gia pháp lý TMĐT: “Việc quy định rõ trách nhiệm của các bên sẽ giảm 70% tranh chấp về hàng giả, hàng không đúng mô tả”.
5. Lộ Trình Triển Khai & Kỳ Vọng
Dự kiến Luật TMĐT sẽ trình Quốc hội vào quý II/2025, với lộ trình áp dụng 3 giai đoạn:
- 2025-2026: Thí điểm trên các sàn thương mại lớn
- 2027-2028: Mở rộng sang doanh nghiệp vừa và nhỏ
- 2029: Áp dụng toàn diện
Với khung pháp lý mới, Việt Nam kỳ vọng tăng gấp đôi quy mô TMĐT lên 350 tỷ USD vào 2030, đồng thời nâng vị trí từ thứ 46 lên top 30 quốc gia có môi trường TMĐT minh bạch nhất thế giới.