Thương mại điện tử Việt Nam đang chứng kiến một giai đoạn tăng trưởng bùng nổ, một cơn sóng thần mang theo những cơ hội chưa từng có. Năm 2024 đánh dấu cột mốc doanh thu ước tính 22 tỷ USD, một bước nhảy vọt ấn tượng 25% so với năm trước.
Tuy nhiên, đằng sau những con số lạc quan, bức tranh thị trường lại ẩn chứa những thách thức không nhỏ, đòi hỏi các doanh nghiệp phải có bản lĩnh và chiến lược rõ ràng để không bị cuốn trôi. Thay vì một “miền đất hứa” dễ dàng khai phá như thuở ban đầu, thương mại điện tử giờ đây là một đấu trường khốc liệt, nơi chỉ những tay đua kiên cường và am hiểu luật chơi mới có thể về đích.
Sự trỗi dậy mạnh mẽ của thương mại điện tử đã làm thay đổi căn bản thói quen mua sắm của người tiêu dùng Việt. Chứng kiến sự chuyển dịch rõ rệt từ các kênh bán lẻ truyền thống sang môi trường trực tuyến là điều dễ nhận thấy. Nếu như năm 2018, doanh thu từ mô hình B2C chỉ dừng lại ở con số khiêm tốn 8 tỷ USD, thì chỉ một năm sau, con số này đã vượt ngưỡng 10 tỷ USD. Đà tăng trưởng tiếp tục được duy trì, đạt 11,8 tỷ USD vào năm 2020 và cán mốc 16,4 tỷ USD vào năm 2022. Đến năm 2023, với doanh thu 20,5 tỷ USD, thương mại điện tử B2C đã đóng góp khoảng 7,8 – 8% vào tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng của cả nước. Năm 2024, tỷ lệ này tiếp tục tăng lên 8 – 9%, khẳng định vị thế ngày càng quan trọng của kênh bán hàng trực tuyến.
Giai đoạn “mật ngọt” khi những người tiên phong dễ dàng gặt hái thành công nhờ sự bùng nổ của các sàn thương mại điện tử đã lùi vào quá khứ. Sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử xuyên biên giới đã biến “sân chơi” này trở nên chật chội với sự tham gia của hàng triệu nhà bán lẻ. Đây là một môi trường cạnh tranh gay gắt, nơi các doanh nghiệp phải đối mặt với vô vàn khó khăn.
Nhiều doanh nghiệp đã thẳng thắn chia sẻ về những rào cản đang kìm hãm sự phát triển của họ: từ kiến thức và kỹ năng số còn hạn chế, năng lực cạnh tranh chưa đủ mạnh, đến việc thiếu hụt thông tin thị trường và những vướng mắc liên quan đến pháp lý, thuế, logistics, và thậm chí là rào cản ngôn ngữ.
Ông Phạm Anh Tuấn, Phó Tổng giám đốc Tổng công ty Bưu điện Việt Nam, nhấn mạnh rằng việc xây dựng một nền tảng thương mại điện tử hiệu quả đòi hỏi sự đầu tư và quản lý trên nhiều “mặt trận”: từ tiếp thị, quản lý giao hàng đến khả năng thích nghi với văn hóa và luật pháp nước sở tại đối với thương mại điện tử xuyên biên giới.
Theo ông Trần Quốc Bảo, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn KIDO, kiêm Giám đốc điều hành kênh thương mại điện tử E2E, ba thách thức cốt lõi mà doanh nghiệp gặp phải là: công nghệ, sự kiên trì và quy mô.
Các chuyên gia cùng chung nhận định rằng, năng lực cạnh tranh giữa các sàn thương mại điện tử trong nước và các đối thủ từ Trung Quốc là một bài toán nan giải. Sự thành bại của doanh nghiệp Việt phụ thuộc lớn vào khả năng bứt phá từ khâu sản xuất đến phân phối. Nếu không có sự đầu tư và cải tiến mạnh mẽ, cộng thêm những giải pháp bảo hộ hợp lý, hàng Việt hoàn toàn có thể bị lép vế ngay trên sân nhà.
Những thách thức này đã được Bộ Công Thương nhìn nhận một cách rõ ràng, tập trung vào ba vấn đề chính: nguy cơ mất an toàn dữ liệu cá nhân của người tiêu dùng; sự tràn lan của hàng giả, hàng kém chất lượng; và tình trạng thất thu thuế.
Lối đi nào cho doanh nghiệp?
Mặc dù đối diện với nhiều thách thức, việc chuyển đổi sang thương mại điện tử vẫn là một xu thế tất yếu để các doanh nghiệp bán lẻ có thể tồn tại và phát triển. Để vượt qua những khó khăn này, các nhà bán lẻ cần xây dựng một chiến lược bài bản và linh hoạt. Việc ứng dụng các công cụ như AI và Big Data để nghiên cứu thị trường và đối thủ cạnh tranh là vô cùng quan trọng. Bên cạnh đó, việc xây dựng mối quan hệ bền chặt với khách hàng thông qua các chương trình khách hàng thân thiết và tận dụng các công cụ hỗ trợ từ sàn thương mại điện tử cũng đóng vai trò then chốt.
Ths. Đặng Thúy Hà từ NielsenIQ Việt Nam chỉ ra rằng, giá cả và các chương trình khuyến mãi vẫn là những yếu tố thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử. Tuy nhiên, thương hiệu và những đánh giá trực tuyến cũng có sức ảnh hưởng lớn đến quyết định mua hàng của người tiêu dùng. Chi phí giao hàng vẫn là một rào cản đáng kể. Do đó, bà Hà khuyến nghị các doanh nghiệp cần liên tục đo lường xu hướng thị trường, tối ưu hóa phân phối, nâng cao trải nghiệm khách hàng, và đảm bảo chất lượng sản phẩm.
Ông Trần Đình Toản từ OSB Group nhận thấy rằng, khoảng cách về ứng dụng thương mại điện tử giữa các doanh nghiệp và địa phương đang dần được thu hẹp nhờ sự hỗ trợ từ Chính phủ và các tổ chức. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả, cần có những chương trình đào tạo chuyên sâu về vận hành thương mại điện tử, marketing số, logistics và quản lý thanh toán. Đồng thời, việc trang bị kiến thức về các công nghệ mới như Big Data, AI, VR/AR, Blockchain cũng là yếu tố then chốt.
Các chuyên gia cũng đề xuất sự hợp tác chặt chẽ giữa Nhà nước và các doanh nghiệp công nghệ trong việc xây dựng hạ tầng thương mại điện tử, logistics và thanh toán quốc tế.
Để thương mại điện tử Việt Nam có thể tiếp tục bứt phá trong tương lai, cần có sự chung tay của các bộ, ngành trong việc xây dựng các chiến lược và giải pháp tổng thể, hướng đến mục tiêu bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tăng cường liên kết vùng, phát triển xanh và bền vững, đồng thời thu hẹp khoảng cách giữa các khu vực thông qua nền tảng số. Chặng đường phía trước không hề bằng phẳng, nhưng với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và tinh thần đổi mới, các doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể vượt qua những “ghềnh thác” để vươn ra biển lớn.